De dam breekt!
“De laatste ontwikkelingen (in het Vaticaan) wijzen op een echte dambreuk” –
“Deze overstroming kan vernietigen wat nog stand heeft gehouden” –
kath.net interview met pausbiograaf Peter Seewald over Franciscus’ breuk met Benedictus XVI. 20 juli 2023
kath.net:
Meneer Seewald, naar aanleiding van de bekendmaking van de nieuw benoemde kardinalen en de toekomstige prefect van het dicasterie van het geloof kopte Der Spiegel: “Paus Franciscus ruimt Benedictus’ erfenis op”. De Frankfurter Rundschau schreef: “Franciscus breekt eindelijk met Benedictus”. Was u verrast door de krantenkoppen?
Seewald:
Niet echt. Aan de ene kant komen ze overeen met het wensdenken van relevante media, aan de andere kant kan worden opgemerkt dat de koers van paus Franciscus radicaler wordt naarmate hij ouder wordt, of laten we zeggen: de koers wordt duidelijker, minder verhuld. Als dan ook nog een verdienstelijk medewerker als aartsbisschop Georg Gänswein uit het Vaticaan wordt verbannen en tegelijkertijd een protegé tot opperste hoeder van het geloof wordt benoemd, wiens kwalificatie voor het belangrijkste ambt van de katholieke Kerk twijfelachtig lijkt, dan is dat een duidelijke aankondiging.
kath.net:
Het toekomstige hoofd van het geloofsdicasterie, de Argentijn Victor Fernández, definieerde zijn toekomstige taak met de woorden: “een harmonieuze groei zal de christelijke leer effectiever bewaren dan welk controlemechanisme dan ook”.
Seewald:
Dat klinkt niet alleen zweverig, maar ronduit grotesk gezien de dramatische crisis van de Kerk in het Westen. Het moet te denken geven dat paus Franciscus tegelijkertijd verklaart dat het dicasterie in het verleden “immorele methoden heeft gebruikt”. Hoe kan dit niet gezien worden als een verwijzing naar de voormalige prefect van het geloof, Joseph Ratzinger? En ook als een poging om de koerswijziging te legitimeren.
kath.net:
In uw laatste boek “Benedictus’ erfenis” citeert u nog steeds de lovende woorden die Franciscus voor zijn voorganger had achtergelaten. Hij prees hem als een “grote paus”: “Groot vanwege de kracht van zijn intelligentie, zijn bijdrage aan de theologie, groot vanwege zijn liefde voor de Kerk en het volk, groot vanwege zijn deugden en zijn geloof”.
Seewald:
Ik was daar erg door ontroerd. En het is ook treffend. Geen enkele goed geïnformeerde waarnemer zou Ratzinger niet herkennen als een van de belangrijkste leraren op de stoel van Petrus. Vandaag de dag moet je je echter afvragen of Bergoglio’s woorden van erkenning toch niet slechts lippendienst waren, of zelfs een rookgordijn. We herinneren ons allemaal Ratzingers warme woorden tijdens het Requiem voor Johannes Paulus II, woorden die het hart raakten, die spraken van christelijke liefde, van respect. Maar niemand herinnert zich Bergoglio’s woorden bij het Requiem voor Benedictus XVI. Ze waren net zo koud als de hele ceremonie, die niet kort genoeg kon zijn om geen centimeter teveel eer te bewijzen aan zijn voorganger.
kath.net:
Wat betekent dat?
Seewald:
Heel eenvoudig: als je serieus bent, probeer je de erfenis van een “grote paus” te koesteren en te gebruiken – en niet te beschadigen. Benedictus XVI heeft een voorbeeld gesteld. In de omgang met de nalatenschap van Johannes Paulus II benadrukte hij het belang van continuïteit en de grote tradities van de katholieke kerk, zonder zich tegelijkertijd af te sluiten voor vernieuwingen. Franciscus daarentegen wil uit de continuïteit doorbreken. En dus uit de leerstellige traditie van de Kerk stappen.
kath.net:
Maar hebben we niet altijd veranderingen, vooruitgang nodig?
Seewald:
De Kerk is onderweg. Maar ze leeft niet vanuit zichzelf. Ze is geen massa naar de smaak van de respectievelijke leiders gemanoeuvreerd kan worden. Voor Ratzinger lag de vernieuwing in het herontdekken van de kerncompetentie van de Kerk – om opnieuw de bron te worden die de samenleving nodig heeft om niet geestelijk, moreel en mentaal te stagneren. Hervorming betekent bewaren in vernieuwing, vernieuwen in behoud, om het getuigenis van het geloof met nieuwe helderheid in de duisternis van de wereld te brengen. Het zoeken naar wat eigentijds is, mag nooit leiden tot een verloochening van wat waar en geldig is en tot een aanpassing aan wat actueel is.
kath.net:
En dat is nu anders?
Seewald:
Men heeft de indruk van wel. De benoeming van de toekomstige prefect van het geloofsdicasterie drukt in belangrijke mate uit wat de aan het begin geciteerde krantenkoppen bedoelen met de vernietiging van de erfenis van Benedictus. Terwijl Franciscus kardinaal Müller, die door Benedictus was aangesteld, bij de eerste de beste gelegenheid dumpte, hijst hij nu met zijn oude Argentijnse vazal iemand in het zadel, die onmiddellijk een soort zelfontmanteling aankondigde. Hij wil de catechismus veranderen, de uitspraken van de Bijbel relativeren, het celibaat ter discussie stellen.
kath.net:
Victor Fernández wordt beschouwd als de ghostwriter van de paus.
Seewald:
Ja, voor vaak nogal inhoudsloze toespraken, of ook voor de controversiële encycliek “Amoris Laetitia”. Met bouwstenen die critici omschreven als “onleesbaar tot zweverig” en die experts zien als grenzend aan ketterij.
kath.net:
Franciscus wordt nog steeds beschouwd als een “hervormingspaus”.
Seewald:
Het begin deed me de oren spitsen. Ik was onder de indruk van zijn inzet voor de armen, voor vluchtelingen, voor de onverbrekelijke bescherming van het leven. Tegelijkertijd merkte het verbaasde publiek dat Bergoglio veel van zijn beloften niet nakwam, de ene keer dit en de andere keer dat zei, zichzelf steeds weer tegensprak en zo voor grote verwarring zorgde. Daarnaast waren er de vele gevallen waarin hij met harde hand regeerde, hem onwelgevallige mensen verwijderde en waardevolle instellingen sloot die onder Johannes Paulus II waren opgericht.
kath.net:
Bergoglio zag zeker andere taken voor zichzelf weggelegd dan Benedictus.
Seewald:
Dat kun je hem niet verwijten. Maar de laatste ontwikkelingen wijzen op een echte dijkdoorbraak. En gezien de dramatische neergang van het christendom in Europa, zou dit kunnen uitlopen op een overstroming die vernietigt wat tot nu toe nog stand hield.
kath.net:
Een sterke uitspraak.
Seewald:
Het laatste nieuws uit het Vaticaan deed me denken aan een beroemd geworden essay van Georgio Agamben. In zijn tekst over het “Mysterie van het Kwaad” brengt de meest besproken filosoof van onze tijd Benedictus XVI in het spel. Als jonge theoloog maakte Ratzinger ooit onderscheid tussen een Kerk van de goddelozen en een Kerk van de rechtvaardigen in een interpretatie van Augustinus. Vanaf het begin was de Kerk onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ze is zowel de Kerk van Christus als de Kerk van de antichrist. Volgens Agamben is er echter ook het idee van de catechon…
kath.net:
Pardon?
Seewald:
Met betrekking tot de 2e brief van de apostel Paulus aan de Tessalonicenzen, betekent dit het principe van het tegenhouden. Een term die ook geïnterpreteerd wordt als “hinderen”, voor iets of iemand die het einde van de tijd tegenhoudt. Benedictus XVI was zoiets als een “belemmeraar”, volgens Agamben. Tegen deze achtergrond riep zijn aftreden onvermijdelijk een scheiding op tussen de “mooie” en de “zwarte” Kerk, dat tijdsbestek waarin het kaf van het koren wordt gescheiden. Een heftige stelling. Maar de emeritus paus zag het duidelijk anders. Hij moest blijven, antwoordde hij op mijn vraag waarom hij niet kon sterven. Als een herinnering aan de authentieke boodschap van Jezus, als een licht op de berg. “Uiteindelijk zal Christus overwinnen,” voegde hij eraan toe.
kath.net:
Kwam de ontwikkeling die nu in het Vaticaan naar voren komt als een verrassing voor u?
Seewald:
Vanaf de eerste dag van zijn pontificaat probeerde paus Franciscus afstand te nemen van zijn voorganger. Het was geen geheim dat de twee niet alleen tegengestelde temperamenten hadden, maar ook tegengestelde visies op de toekomst van de Kerk. Bergoglio wist dat hij op geen enkele manier kon tippen aan de theologische uitmuntendheid en adel van Ratzinger. Hij concentreerde zich op effecten en had de steun van de media, die niet te dichtbij wilden kijken om niet te hoeven zien dat achter de paus, die werd afgeschilderd als ruimdenkend en progressief, een soms zeer autoritaire heerser schuilging, zoals Bergoglio al bekend stond in Argentinië.
Sommige journalisten maken een businessmodel voor hun boeken van het opvoeren van een “hervormingspaus”: de “strijder in het Vaticaan” die vecht tegen de “wolven”, vooral tegen de “schaduwpaus” Benedictus en zijn reactionaire kliek. In werkelijkheid is er nooit een schaduwpaus geweest. Als emeritus paus heeft Benedictus alles vermeden wat ook maar in de verste verte zou kunnen suggereren dat hij tijdens het pontificaat van zijn opvolger zou regeren. En als je zou willen rondkijken voor de “wolven”, dan zie je dat ze allemaal zijn afgevallen.
kath.net:
Er werd gezegd dat er geen papiertje past tussen de ex-paus en de zittende paus.
Seewald:
Wel, dat was meer wishful thinking. Er was de foto van de eerste ontmoeting. Twee mannen in het wit. Twee pausen, en allebei nog in leven. Dat was een schok die overwonnen moest worden. Bergoglio bevorderde het beeld van harmonie door af en toe positief te spreken over zijn voorganger. Benedictus vertrouwde hem. Omgekeerd deinsde Franciscus er niet voor terug om een van de lievelingsprojecten van zijn voorganger met een pennenstreek te elimineren.
kath.net:
Wat bedoelt u daarmee?
Seewald:
De Apostolische Exhortatie “Summorum Pontificum”. Het liberaliseerde de toegang tot de klassieke liturgie. Ratzinger wilde de Kerk tot bedaren brengen zonder de geldigheid van de Mis volgens het Romeinse Missaal van 1962 in twijfel te trekken. “Het is in de omgang met de liturgie”, verklaarde hij, “dat over het lot van het geloof en de Kerk wordt beslist”. Franciscus daarentegen noemt de traditionele vormen een “nostalgische ziekte”. Er is het “gevaar” van een achterwaartse reactie op de moderniteit. Alsof trends, verlangens, behoeften gecontroleerd kunnen worden door verbodsdecreten. De bolsjewisten hadden dat al tevergeefs geprobeerd.
kath.net:
Naar verluidt was er een peiling volgens welke de meerderheid van het wereldepiscopaat voor een intrekking was.
Seewald.
Dat is niet waar. Aan de ene kant hebben zelfs maar een paar bisschoppen de enquête beantwoord, en aan de andere kant waren ze, voor zover ik weet, helemaal niet tegen “Summorum Pontificum” van Benedictus. De resultaten zijn nooit gepubliceerd. En hoe absurd is het dat de emeritus paus de verandering moest vernemen van “L’Osservatore Romano”. Voor hem was het als een steek in het hart. Hij is er nooit meer bovenop gekomen wat zijn gezondheid betreft. Kort na zijn dood kon de hele wereld zien hoe Bergoglio het tempo nog verder opvoerde.
kath.net:
U doelt op de zaak Gänswein?
Seewald:
Bergoglio heeft zichzelf daarmee geen dienst bewezen. Het maakt hem onbetrouwbaar. Je kunt niet met de Bijbel in de hand blijven praten over broederliefde, wederzijds respect en barmhartigheid en tegelijkertijd deze deugden met voeten treden. De brutaliteit en publieke vernedering waarmee een verdienstelijk man als Gänswein werd gedumpt is ongekend. Zelfs de gewoonte om een vertrekkende werknemer een dankwoord te geven, zoals in het kleinste bedrijf gebruikelijk is, werd niet in acht genomen.
kath.net:
De media spreken van een “wraakactie” tegen Gänswein.
Seewald:
Maar wraak voor wat? Omdat iemand hier, terwijl hij loyaliteit in acht nam, geen onderworpen mentaliteit toonde, maar die volwassenheid die Bergoglio altijd eist? Omdat hij een boek heeft gepubliceerd dat belangrijk en noodzakelijk is met het oog op de voortdurende verkeerde voorstellingen van het werk en de persoon van de Duitse paus? Een boek trouwens waarin Franciscus er allesbehalve slecht vanaf komt? De paus declasseerde Gänswein, maar hij bedoelde degene voor wie Gänswein staat. En zijn nalatenschap, die men aan de kant wil schuiven, zoals men zijn naaste medewerker aan de kant schoof. Voor de vertaling van Gänsweins boek in het Duits mocht Herder-Verlag, zo werd mij uit uitgeverskringen verteld, niet zoals gebruikelijk een beroep doen op de vertalers van het Vaticaan. De opdracht was hen ten strengste verboden.
kath.net:
Nogmaals over de persoonlijke zaak van Fernández, de toekomstige prefect van het geloofsdicasterie. Toen hij rector zou worden van de Pauselijke Katholieke Universiteit van Argentinië, waren er bedenkingen.
Seewald:
De Congregatie voor de Geloofsleer had leerstellige bedenkingen en de Congregatie voor Onderwijs vond hem ongeschikt voor zo’n belangrijke leidinggevende functie. Hij werd er toen doorgedrukt door de toenmalige aartsbisschop van Buenos Aires: Jorge Mario Bergoglio. Als paus maakt Bergoglio nu de weg voor hem vrij naar Rome door de taken van een prefect van het dicasterie van het geloof opnieuw te definiëren. Het gaat niet zozeer om het behoud van de leer, maar om een groeiend begrip van de waarheid, “zonder zich vast te leggen op één enkele uitdrukkingsvorm”. In gewone taal: zonder zich te binden.
Wat nodig is, is niet zozeer het ambt van beschermer, schreef Franciscus aan Fernández, maar dat van promotor van het charisma van theologen, wat dat ook moge betekenen. De realiteit is altijd belangrijker dan het idee. In gewone taal: waar op dat moment vraag naar is. Fernández moet vooral “rekening houden met het meest recente leergezag” – dat wil zeggen dat van Franciscus. Bergoglio had al eerder het artikel over de ordening van het dicasterie van Johannes Paulus II, dat ging over de bescherming van de “waarheid van het geloof en de integriteit van de moraal”, sterk afgezwakt.
kath.net:
Hoe is het woord van Franciscus over de “immorele maatregelen” van de voormalige Congregatie voor de Geloofsleer te verstaan?
Seewald:
Dat is berucht. De uitspraak is bedoeld om het hoge niveau van de Congregatie onder kardinaal Müller en Ratzinger in diskrediet te brengen om het relativisme presentabel te maken. Het is verschrikkelijk dat men daarmee aansluit bij de versie van antiklerikale media die spraken over de ”pantserkardinaal” en “hardliner” Joseph Ratzinger.
Der Spiegel” pikte het onmiddellijk op en sprak opnieuw over de voormalige “geloofspolitieagent” die ook verantwoordelijk was voor de intrekking van de doceerbevoegdheid van Hans Küng. Een complete onzin, net als de overgrote meerderheid van de gangbare clichés over de voormalige kardinaal. Als prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer zag Ratzinger zichzelf als allesbehalve een vervolger en zeker niet als iemand die werkt met “immorele methoden”.
Onmiddellijk na zijn aantreden werden aangeklaagde bisschoppen, theologen en priesters niet langer meteen gestraft, zoals tot dan toe gebruikelijk was, maar in belangrijke gevallen uitgenodigd om naar Rome te komen om de afwijkende standpunten persoonlijk te bespreken. Ratzinger versterkte de rechten van auteurs en gaf theologen die beschuldigd werden van dogmatische afwijking voor het eerst het recht om zichzelf te verdedigen. Er was ook nooit, zoals een zwarte legende zegt, een formeel zwijgverbod tegen Leonardo Boff. Het geschil ging ook niet over bevrijdingstheologie, maar over Boffs twijfelachtige christologische uitspraken.
kath.net:
In plaats van een Kerk van bovenaf of een Kerk van beneden, beval Ratzinger een “Kerk van binnenuit” aan.
Seewald:
Vooral in onstabiele tijden, legde hij uit, moet de Kerk dubbel sterk op zichzelf reflecteren. Alleen door haar resolute ethiek zou ze een echte raadgever en partner kunnen worden in de moeilijke vragen van de moderne beschaving. In tegenstelling tot andere theologen, oordeelde de liberale theoloog Eugen Biser uit München, “die steen na steen van het oude gebouw weggooiden omdat het niet in hun nieuwe gebouw paste”, was Ratzinger altijd “trouw gebleven aan de oorsprong”. Hij nam de eeuwige waarschuwing van Jezus aan zijn Kerk serieus, die Christus volgens het Marcus-evangelie in een dramatisch woord aan Petrus uitsprak: “Weg met jou, Satan! Je wilt me ten val brengen, want je hebt niet in gedachten wat God wil, maar wat mensen willen.”
kath.net:
Er wordt gezegd dat Fernández aanvankelijk de benoeming tot prefect van het geloofsdicasterie weigerde.
Seewald:
Pas toen de paus hem verzekerde dat hij niet te maken zou krijgen met seksueel misbruik in de kerk, gaf hij zijn fiat. Ook hier een duidelijk verschil in oriëntatie. Terwijl Fernández afstand deed van de verantwoordelijkheid voor het misbruik, haalde Ratzinger het als prefect naar zijn domein omdat hij zag dat elders de misdrijven onder de tafel werden geveegd en de slachtoffers in de steek werden gelaten. Fernández is echter geen onbekende in deze kwestie. De Argentijnse krant “La Izquierda Diario” berichtte over de toekomstige prefect van het geloofsdicasterie dat hij als aartsbisschop van La Plata minstens elf gevallen van seksueel misbruik door priesters “in verschillende vormen” in de doofpot had gestopt. De meest in het oog springende zaak was die van de voormalige gevangeniskapelaan Eduardo Lorenzo, die aan arrestatie door de politie was ontkomen door in 2019 zelfmoord te plegen.
kath.net:
Is de afhandeling van het misbruik een schaduwzijde van Bergoglio’s pontificaat?
Seewald:
Twee voorbeelden: De Belgische kardinaal Godfried Danneels kwam in 2010 in het nieuws omdat hij als aartsbisschop kindermisbruik door priesters in de doofpot stopte en vervolgens een bisschop die zijn eigen neef misbruikte in de doofpot stopte. Dit weerhield paus Franciscus er niet van om hem in de herfst van 2014 te benoemen totl lid van de Gezinssynode in Rome. Danneels was een van de drijvende krachten achter de zogenaamde “Maffia van St. Gallen”, een groep kardinalen die al tijdens het conclaaf van 2005 Bergoglio erdoor wilde drukken als paus; wat bijna lukte.
Franciscus had er ook geen moeite mee om Theodore McCarrick, de voormalige aartsbisschop van Washington, die bekend stond als een misbruiker, te benoemen in Vaticaanse organen. Benedictus XVI had actie ondernomen tegen McCarrick, maar Franciscus vertrouwde hem de onderhandelingen met de Volksrepubliek China toe. Deze leidden tot een overeenkomst die de ondergrondse katholieke kerk, die Benedictus XVI nog steeds promootte, ondergeschikt maakte aan het staatsgezag. Sindsdien hangen er spandoeken met opschriften als “Heb de Communistische Partij lief” in de kerken van China. Begin april van dit jaar benoemden de communisten een nieuwe bisschop voor Shanghai zonder het Vaticaan daarbij te betrekken. Kardinaal staatssecretaris Pietro Parolin protesteerde, paus Franciscus daarentegen besloot “de canonieke onregelmatigheid te genezen”, met andere woorden: de zaak op zijn beloop te laten.
kath.net:
Welk blijvend effect kan de verkiezing van de nieuwe kandidaten, die tijdens het consistorie in september tot kardinaal zullen worden gecreëerd, hebben?
Seewald:
Ondertussen is ongeveer 70 procent van de toekomstige pausverkiezers door Franciscus tot het ambt verheven. “In tegenstelling tot zijn voorgangers Johannes Paulus II en Benedictus XVI,” analyseerde de Vaticaanse waarnemer Ludwig Ring-Eifel van de KNA, “heeft Franciscus grotendeels zulke mannen tot het College van Kardinalen geroepen die op zijn theologische lijn zitten.” Het College van Kardinalen wordt “meer en meer een weerspiegeling van zijn denken en zijn achtergrond”.
Wat opvalt is niet alleen het sterk toegenomen aandeel Hispanics, maar ook de leeftijd van de nieuwe purperdragers. De meesten van hen zijn rond de 60 jaar oud en zullen niet alleen het volgende conclaaf moeten beïnvloeden, maar ook dat daarna. Maar zoals bekend heeft de Heilige Geest hier nog steeds iets over te zeggen. En velen die zich vandaag verheugen over het feit dat Franciscus zich ontdoet van de erfenis van Benedictus, kunnen daar morgen bitter om huilen.
Write a Reply or Comment