2023-D . Commentaar van derdenOn 19 oktober 2023 by Redactie

door John Horvat II

18 oktober 2023

(vertaald van Why Pope Francis’s Eco-Friendly Apostolic Exhortation Rings Unconvincingly for the Faithful (tfp.org)

De apostolische exhortatie van paus Franciscus, Laudate Deum, is een moeilijk document om te karakteriseren. Exhortaties moeten katholieken aanmoedigen in hun geloof. Dit document gaat echter over ecologische kwesties en is gericht aan “alle mensen van goede wil over de klimaatcrisis”.

Het werk leest dus meer als een eco-klaagzang, een schriftelijk debat, een rapport van de Verenigde Naties, niet als een theologische verhandeling. Het breekt alle regels. De citaten van heiligen en theologen ontbreken. De stijl kan erg dwingend zijn en laat geen andere klimaatopvattingen toe.

De tekst geeft commentaar op recente ontmoetingen en gebeurtenissen, waardoor de atemporele toon en de gravitas van eerdere pauselijke uitspraken, bedoeld als raad voor toekomstige generaties, verdwijnen. Pauselijke documenten worden normaal gesproken ook niet technisch, zoals deze, met zijn bespreking van koolstofuitstoot, wereldwijde temperatuurmetingen en klimaatstatistieken.

Het document is niet origineel. Het werd aangekondigd als een tweede deel van de eerdere milieu-encycliek van de paus, Laudato si. Deze veel kortere aanvulling van 7500 woorden heeft echter weinig toe te voegen, omdat het negentien keer het eerdere werk citeert.

Een sombere klaagzang over een mislukte eco-agenda

Laudate Deum begint als een klaagzang over het gebrek aan actie van de kant van de wereldgemeenschap om gehoor te geven aan de pauselijke waarschuwing van 2015. Paus Franciscus zegt dat de tijd dringt. De zeespiegel stijgt en de ijskappen smelten. De mensheid is verantwoordelijk voor deze ramp en moet onmiddellijk handelen.

Het is een nijdig document dat voortkomt uit een falen om een sceptisch publiek te overtuigen. Je hebt de indruk dat het eerste deel geschreven is alsof je in een persoonlijk debat verwikkeld bent met een onbekende, onzichtbare (vermoedelijk Amerikaanse) klimaatontkenner wiens rationele en wetenschappelijke argumenten te overtuigend zijn voor de paus om te weerleggen.

Uit een recent onderzoek van het Public Religion Research Institute blijkt dat slechts 27% van de Amerikanen gelooft dat klimaatverandering een crisis is. Onder religieuze Amerikanen zitten alle categorieën onder een derde klimaatgelovigen, waarbij veel groepen een aanzienlijk lager zitten.

Misschien is dit de reden waarom paus Franciscus deze onzichtbare debatstandpunten genadeloos aanvalt door diegenen te veroordelen die de kwestie belachelijk maken, “ontkennen, verzwijgen, verdoezelen of relativeren”. De paus vraagt zijn lezers om deze onverlichte mensen te negeren. Hij evangeliseert met harde ijver en roept iedereen op zich te bekeren tot het evangelie van klimaatverandering.

Paus Franciscus bevestigt de realiteit van klimaatverandering met een air van wetenschappelijke onfeilbaarheid. Zo wordt het document doorspekt met zinnen als “niemand kan dat negeren,” “het is verifieerbaar dat,” of “het is niet langer mogelijk om daaraan te twijfelen.” Niemand kan het dogma van de klimaatalarmisten in twijfel trekken, zelfs niet in de kleinste details. De wetenschappelijke twijfelaars, en dat zijn er veel, inclusief Nobelprijswinnaars, ontvangen geen begeleiding of een luisterend oor op de reis naar duurzaamheid.

De somberheid wordt nog vergroot door een groot gedeelte waarin de mislukkingen van de verschillende VN-klimaatconferenties, de zogenaamde COP’s, door de decennia heen worden beschreven. Hij dateert zijn boodschap door de komende COP28 conferentie in Dubai te noemen (die waarschijnlijk ook gedoemd is te mislukken) als een kans om zinvolle verandering teweeg te brengen.

Om dit te doen, benadrukt paus Franciscus dat de huidige “internationale politiek onvoldoende is om het klimaatprobleem aan te pakken”. Daarom haalt hij zijn encycliek Fratelli tutti uit 2020 aan, waarin hij oproept tot een soort wereldautoriteit die bij wet wordt geregeld, “uitgerust met de macht om te zorgen voor het wereldwijde algemene welzijn, de uitbanning van honger en armoede en de zekere verdediging van fundamentele mensenrechten.”

Veel critici zetten vraagtekens bij dit vage mondiale kader, uitgerust met immense bevoegdheden die belangrijker lijken dan nationale soevereiniteit of religieuze verbanden. Ze beseffen heel goed dat het openen van deze doos van Pandora tot grotere problemen kan leiden – vooral als het wordt geïmplementeerd zonder een morele bekering van de leiders tot God en Zijn Kerk.

De exhortatie probeert een geestelijke draai aan het probleem te geven. Maar zonder bovennatuurlijke inhoud is de naturalistische visie van het document een vaag gebod voor mensen om zich met de natuur te verenigen. Het menselijk leven is “onbegrijpelijk en onhoudbaar zonder andere schepselen”.

Afwezig is een beroep op Gods liefdevolle Voorzienigheid om in menselijke behoeften te voorzien, om tussenbeide te komen namens de gelovigen en zo klimaatrampen af te wenden. Er wordt geen melding gemaakt van onze Lieve Vrouw, de engelen en de heiligen als deel van de realiteit van het menselijk leven en waarop men een beroep zou kunnen doen. Er is geen sprake van heiliging, wat een centraal thema zou moeten zijn van elke apostolische exhortatie, niet van koolstofvoetafdrukken.

Veel andere aspecten van het document zouden geanalyseerd kunnen worden. Maar één belangrijk kenmerk dat er niet in slaagt katholieken te overtuigen verdient hier vermeld te worden. Doorheen de oproep bespeur je ideologische draden die zich een weg weven in het verhaal van het document om een vastberaden boodschap te presenteren buiten het wetenschappelijke kader.

Paus Franciscus heeft conservatieven bestempeld als de kwaadaardige volgers van ideologieën. En toch zijn er in dit document veel moderne ideologieën te vinden die heel erg deel uitmaken van de agenda van katholiek links. Sporen van klassenstrijd, bevrijdingstheologie, naturalisme, diepe ecologie, anti-markt retoriek en indigenisme komen samen om een ideologische basis te vormen voor de boodschap van het document aan de wereld.

De apostolische exhortatie wekt een gevoel van droefheid op over wat er ontbreekt. Om “alle mensen van goede wil met betrekking tot de klimaatcrisis” tevreden te stellen, verzuimt het document de wijsheid van de Kerk aan te bieden. Men verwacht bijbelse en religieuze verwijzingen, citaten van heiligen en morele principes, geen U.N. standaardpraatje.

De kerk heeft zoveel te bieden op het gebied van rentmeesterschap en liefde voor Gods schepping. Sterker nog, de kerk is het best toegerust om met een echte ecologische crisis om te gaan. De gelovigen die leven in overeenstemming met de morele leer van de Kerk en de natuurwet zullen noodzakelijkerwijs de beste rentmeesters van de aarde zijn. De christelijke beschaving is de best mogelijke oplossing voor elke ecologische crisis, omdat zij Gods schepping en de centrale rol van de mensheid om deze op verstandige en deugdzame wijze te beheersen in gedachten houdt.

De tragedie van de apostolische exhortatie is dat ze verzuimt te doen wat ze zou moeten doen: de gelovigen aanmoedigen in de praktijk van deugdzaamheid en naastenliefde. Ze mengt zich in technische en wetenschappelijke argumenten die beter aan deskundigen op dit gebied kunnen worden overgelaten. Het dwingt de niet-overtuigde gelovigen in de trieste situatie zichzelf te verdedigen tegen diegenen aan de linkerkant die het pauselijk document zouden kunnen gebruiken om hun subversieve agenda te promoten.