2020-DOn 6 januari 2020 by Redactie

De Zuid-Amerikaanse natuurgodheid Pachamama beleeft momenteel een ware hausse. De drager van de heidense Renaissance, meer dan een half millennium nadat Christoffel Columbus Amerika ontdekte, is vreemd genoeg de katholieke kerk. De impuls hiervoor komt van het Vaticaan, en van het hoogste gezag. Wat er op dit moment gebeurt is misschien fascinerend voor godsdienstsociologen, maar het is irritant voor de gelovigen.

De Pachamama, door de Inca’s aanbeden als drakengod, wordt gepresenteerd als “Moeder Aarde”, passend bij de eco-golf met inbegrip van de hysterie van een zogenaamd door de mens veroorzaakte klimaatverandering. De naam “Moeder Aarde”, een verpersoonlijkte vergoddelijking van de planeet, is ook verbonden met esoterische stromingen die zich in de loop van de ontkerstening in de westerse wereld verspreiden. Echter, “Pacha”, vervat in de naam van verschillende Latijns-Amerikaanse Indiaanse godheden, betekent niet de aarde, maar “wereld” in de figuurlijke zin. Het voorchristelijke heidendom stelde zich parallelle werelden voor. Elke godheid regeerde over zo’n parallelle wereld, inclusief Pachamama. Deze “werelden”, zo wil het idee, communiceren met elkaar en met de echte wereld. De bliksem werd bijvoorbeeld door de pre-Columbiaanse heidenen als een communicatiemiddel beschouwd.

Met de omstreden Amazone-synode werd Pachamama op 4 oktober 2019 in het Vaticaan geïntroduceerd, in aanwezigheid van paus Franciscus. De heidense godheid werd de “mascotte” van de synode en nam haar beschermheerschap op zich. Ze werd naar de Sint-Pietersbasiliek gebracht, waar Franciscus haar eerbetoon bracht voor het graf van de apostel. Bisschoppen droegen haar in plechtige optocht naar de Synodezaal.

Austen Ivereigh, de biograaf van de paus en Ultrabergoglian, reageerde met verontwaardiging op de eerste kritische stemmen over dit synodale afgodische schouwspel en verdedigde het tonen van de Pachamamafiguren als voorstellingen van Maria. Het Vaticaan ontkende dat dit “Maria noch een afgod” was, maar “een jonge vrouw” waarvan de zwangerschap een uiting was van vruchtbaarheid.

Wat volgde was, achteraf gezien, een zeer gênant gestotter van degenen die verantwoordelijk waren voor de synode met betrekking tot de figuren en wat ze zouden voorstellen, en dat werd voor sommige katholieken ondraaglijk. Alleen Paus Franciscus gaf kort voor het einde van de synode toe dat het ging om de heidense godin Pachamama. Hij vond daar niet onacceptabels aan. Pachamama werd getoond zonder “afgodische bedoelingen”, zei het hoofd van de kerk beknopt. De omgang met heidense afgoden werd in de kerk wel eens anders gezien.

Maar wie hoopte dat de afgoderij zou stoppen met het einde van de synode kwam van een koude kermis thuis. De synode was slechts de ijsbreker. De Italiaanse Bisschoppenconferentie verspreidde een “Pachamama-gebed” en tijdens het traditionele kerstconcert in het Vaticaan, dat wereldwijd op de avond van 24 december werd uitgezonden, werd een “Pachamamakatechese” verspreid.

Nieuwe instructie: “Op je tenen” door de wereld.

Maar dat is nog niet alles. Franciscans International (FI), de internationale hulporganisatie van de Franciscaner Orde met hoofdkantoor in Genève, stuurde kerstwenskaarten uit met het onderschrift “Visitatio Mariae”. Op de kaart met de vermeende voorstelling van de Visitatie van Maria wordt de zwangere Maria getoond, maar in plaats van St. Elizabeth, haar nicht, ook zwanger, wordt de zwangere Pachamama getoond.

De kerstwenskaart is ondertekend door Markus Heinze OFM, directeur van Franciscans International (FI) sinds 2010. Opgericht in 1989 en geaccrediteerd bij de VN “van de eerste categorie”, heet de hulporganisatie van de Franciscaner Orde in haar logo “Stem bij de Verenigde Naties”. Heinze, een Duitse franciscaan, werkte na zijn priesterwijding in Frankfurt am Main als postbode tot 2004, toen de toenmalige minister-generaal van de franciscaanse orde, de huidige secretaris van de Congregatie van de Religieuzen in Rome, José Rodriguez Carballo, hem benoemde in het bestuursorgaan van Franciscans International. Carballo, nu Curiebisschop, is onder andere verantwoordelijk voor de afbraak van de Orde van de Franciscanen van de Onbevlekte Ontvangenis en de opheffing van de Trappistenabdij van Mariawald.

Op haar website noemt de hulporganisatie als taken “de strijd tegen corruptie in Afrika”, “de bescherming van de regenwouden in Sumatra”, “de verdediging van de journalistieke vrijheid in Rusland” en in het algemeen, “vredesbeleid, interreligieus, sociaal en milieubeleid”.

In de begeleidende tekst bij de kerstwenskaart met een echte verdraaiing van het  Evangelie schrijft Heinze:

“In verband met de geboorte vertelt Lucas ons over de ontmoeting tussen Maria en haar nicht Elizabeth. De twee vrouwen, beiden in verwachting van een kind, ontmoeten elkaar aandachtig en empathisch. Bij de opening van de synode vroeg Paus Franciscus ons op onze tenen de Amazonevolkeren te naderen. Op deze foto zie je Maria, die we eren als de ‘nieuwe Eva’ of Moeder van het Leven, samen met Pachamama, die sommige Indiaanse volken eren als de ‘Moeder van de Aarde’. Franciscus van Assisi beschrijft de aarde ook als onze moeder in het zonnelied. Mijn wens voor Kerstmis is dat we dichter bij God en bij elkaar komen op ‘de toppen van onze tenen’, zodat we het ‘echte leven’ kunnen ervaren in deze ontmoetingen.

Namens Franciscans International

Markus Heinze OFM

uitvoerend directeur

Deugt ook Erda van Wagner?

Als aanvulling voor de pachamamisten: Richard Wagner creëerde ook een “aardmoeder” voor zijn Ringtetralogie, die hij Erda noemde en als “alwetend” tekende. Erda komt overeen met het oud-Hoogduitse woord voor aarde. Volgens Wagners eigen uitspraken vond hij de inspiratie hiervoor in de Oude IJslandse Edda en in het boek “Duitse Mythologie” van Jacob Grimm uit 1837. Wagner was echter een klank- en poëziekunstenaar die een kunstmatig figuur creëerde voor het operapodium.

Wat de huidige kerkelijke context betreft, rijzen er enkele vragen: Waarom zouden christenen de Amazonevolkeren “op hun tenen” benaderen als dieven of smerissen? Wie mag er niet wakker worden gemaakt? De “Moeder Aarde”? Hebben de regenwoudindianen een “hogere kennis” die in musea bewaard moet worden en niet besmet mag worden door de christelijke beschaving?

Zo’n opdracht van Jezus aan zijn leerlingen staat niet in de Heilige Schrift. Ook staat er geen voorzichtige omgang in met de goden van de heidenen, en zeker geen reclame en promotie van hen.

En een andere vraag rijst in verband met de Visitatio Mariae. Maria, zwanger van Jezus, bezocht toen haar nicht Elizabeth in Ain Karim. Elizabeth, zelf zwanger, was in verwachting van Johannes de Doper, die zes maanden ouder was dan Jezus en hem voorafging. Hij was het die Jezus als de Messias aan zijn leerlingen openbaarde, onder hen de latere apostel Andreas, de broer van Petrus: “Zie het Lam Gods dat de zonde van de wereld wegneemt” (Johannes 1:29).

De heilige Elizabeth, die zwanger was van Johannes de Doper, die de weg bereidde voor Jezus, wordt vervangen door Pachamama. Maar van wie is Pachamama zwanger? Zwanger van onheil?

Verschenen op “Katholisches” 4 januari 2020