2025-D . Commentaar van derdenOn 26 juli 2025 by Redactie

Vertaald van kath.net

door Walter kardinaal Brandmüller

Onverwacht vroeg, al op de tweede dag van het conclaaf na de dood van paus Franciscus, kwam er witte rook uit de schoorsteen van de Cappella Sistina – Habemus Papam! Het nieuws was als een scherpe windvlaag die de wolken verscheurt en het zicht op de verre horizon en de diepten van de hemel opent. En dan de verrassing: nog maar drie jaar kardinaal, Amerikaan, wie had dat gedacht! De spanning verdween toen de zojuist gekozen paus het balkon van de basiliek betrad. Zijn gestalte, zijn vredesgroet, zijn pauselijke gewaad lieten iedereen opgelucht ademhalen en een nieuw begin zien.

Begroet door het gejuich van meer dan honderdduizend gelovigen op het Sint-Pietersplein gaf hij de eerste zegen Urbi et Orbi.

Op dat moment al liet het gejuich van de menigte een zucht van verlichting horen, een gevoel van opluchting, de hoop dat er een einde was gekomen aan de wekenlange spanning die sinds de dood van Franciscus had geheerst: Habemus Papam – Pax vobis!

Het was 8 mei, een gedenkwaardige dag om meerdere redenen. Op 8 mei 1945 kwam er een einde aan de Tweede Wereldoorlog, tachtig jaar geleden. En met het einde van het nazi-bewind luidde ook het verval van de Sovjet-Unie in. Op dezezelfde 8 mei viert de kerk het feest van de verschijning van de aartsengel Michaël op de Monte Gargano, een Europees feest dat ook op de Mont Saint-Michel in Normandië wordt gevierd. Sinds de middeleeuwen is dit een belangrijke datum en bestemming voor Europese pelgrims.

En nu ook de pausverkiezing op deze feestdag van de Princeps militiae caelestis, de leider van de hemelse legers in de strijd tegen Satan. – Is het aanmatigend om in deze samenloop een verborgen verband te zien, de leidende hand van de Heer der Geschiedenis? Dat vragen we ons af op een historisch moment waarop de wereldmachten zich, in het licht van het uiteenvallen van de huidige bipolariteit tussen Oost en West, opnieuw lijken te ordenen en nieuwe machtsblokken lijken te ontstaan, waardoor nieuwe horizonten zich openen. Nu zijn Azië en Afrika de continenten van de toekomst. Het is onzeker welke betekenis de “oude wereld”, Europa, in de toekomst nog zal hebben. Naar alle waarschijnlijkheid is het zwaartepunt van de wereldgeschiedenis definitief verschoven van de oude driehoek Londen – Parijs – Berlijn naar het oosten en zuiden van de wereld.

Tegelijkertijd vond er een veel ingrijpender ontwikkeling plaats op het gebied van de wetenschappen. Terwijl in de 19e eeuw de geesteswetenschappen nog de eerste plaats innamen in het universitaire landschap, vond er door de explosieve ontwikkeling van de natuurwetenschappen een cultureel proces van seculiere betekenis plaats. Dankzij hun spectaculaire successen verloren de geesteswetenschappen steeds meer aan belang. Al snel stond ‘wetenschap’ alleen nog maar voor natuurkunde, scheikunde, biologie, enz. Dit ging gepaard met een materialistische wereldbeschouwing, die nu het culturele en sociale leven in grote delen van de samenleving – vooral in de steden – bepaalde, waar geloof en kerk slechts een marginale rol speelden.

Dat het al geruime tijd mogelijk is om het menselijk genoom te manipuleren, dat ruimtesondes tot in de diepten van het heelal doordringen en dat kunstmatige intelligentie het menselijk verstand manipuleert en zelfs wil vervangen, toont aan hoe dicht perverse intelligentie de grens is genaderd die overschreden zou betekenen dat de mens zichzelf vernietigt. Op dit moment in de intellectuele geschiedenis krijgt de Kerk van Jezus Christus een ongekende betekenis: voor de mens, voor de wereld. Tegen deze achtergrond moeten de recente sedisvacantie en de daaropvolgende conclaaf worden gezien. Na de ervaringen van het afgelopen pontificaat waren de kiezers zich bewust van de noodzaak van een koerswijziging en een beslist nieuw begin.

Wie van de eens zo vaak genoemde papabili zou het worden? In ieder geval verwachtten velen, zo niet de meesten, zeker geen kort conclaaf. Des te groter was dan ook de verrassing toen er op de avond van 8 mei witte rook uit de schoorsteen van de Cappella Sistina kwam. Wat was er gebeurd? Hoe kon in deze situatie in zo’n korte tijd een resultaat worden bereikt? De verrassing was compleet toen kardinaal Dominique Mamberti de naam noemde van de gekozen kandidaat, die buiten de curie slechts bij enkelen bekend was, en nu voor het eerst in tweeduizend jaar een Amerikaan werd gekozen: Robert Prevost.

Wie was deze paus, wiens naam alleen insiders bekend was? Al snel kwam er meer bekend over de afkomst en het levensverhaal van de opvolger van Petrus. Hij begon in de augustijner orde: leraar canoniek recht, leidinggevende functie in de priesteropleiding, vervolgens twaalf jaar algemeen overste van een orde die in vijftig landen actief is. Ten slotte was hij bisschop van een bisdom in Peru en tot slot twee jaar prefect van de Congregatie voor de Bisschoppen en kardinaal.

Welke van zijn voorgangers op de Cathedra Petri had ooit zo’n jarenlange ervaring op alle niveaus van het kerkelijk leven kunnen opdoen voordat hij werd gekozen tot opvolger van de eerste van de apostelen? Dat alles werd nu beetje bij beetje bekend. En toen begonnen de vragen: zou de nieuwe paus de persoonlijke verwachtingen en hoop vervullen en de angsten wegnemen? Zal alles toch bij het oude blijven – of zal er een nieuwe wind waaien, uit welke richting dan ook?

Dat waren de bezorgde, verwachtingsvolle vragen. Paus Leo beantwoordt ze allemaal met slechts enkele woorden – maar met bewuste daden. Hij draagt op de juiste plaats en op het juiste moment het juiste pauselijke gewaad en vindt de juiste woorden: Hier staat, spreekt en handelt de opvolger van Simon Bar Jona, aan wie Jezus Christus de sleutels van het koninkrijk der hemelen heeft overhandigd en de opdracht heeft gegeven: “Weid mijn schapen”. Achter deze opdracht, die Leo volgt, treedt Robert Prevost uit Chicago nu volledig terug. Dat lijkt inderdaad de boodschap te zijn die hij met zijn loutere verschijning vóór elk woord uitdraagt.

Het is zoals Johannes de Doper, de wegbereider van Jezus Christus, die laat zien: “Hij moet groeien, maar ik moet afnemen”. Precies deze indruk wekt de nieuwe paus, in wiens verschijning nederigheid en bescheidenheid op natuurlijke wijze samengaan met het besef van zijn gezag en zending.

Het is duidelijk: stilzwijgend, maar herkenbaar in vele tekenen, heeft zich een ommekeer voltrokken waarvan de gevolgen nog niet te overzien zijn: van het antropocentrisme van de afgelopen jaren naar het theocentrisme. “In de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest” beginnen nu de toespraken en preken van de paus. En de thema’s zijn niet langer het milieu, het klimaat, migranten en economie, maar de centrale boodschappen van het evangelie. Het gaat om openbaring, de menswording van het eeuwige Woord, om de verlossing van de mens en de wereld. Met wat vaderlijke liefde spreekt Leo XIV tot seminaristen op weg naar het priesterschap, tot de zo vaak bekritiseerde en ontmoedigde priesters, onder wie nu al een zucht van verlichting te horen is. Het is zijn hartelijke, vaderlijke toon waarmee de paus de oren en harten van de seminaristen voor zijn woord opent. Verre van conventionele fraseologie zijn het de diepgang van het denken en de helderheid van de taal die de teksten van Leo XIV kenmerken. Maar bovenal is het ‘mysterie van het geloof’ bij uitstek de inhoud van de woorden van de herder.

Het centrale belang van het eucharistisch offer en sacrament in de verkondiging en leer heeft Leo XIV op indrukwekkende wijze getoond tijdens zijn eerste Sacramentsdag, toen hij de monstrancie met het Allerheiligste Sacrament eigenhandig van de Lateraansbasiliek naar de Sint-Maria Maggiore droeg en daarmee een ontroerend geloofsgetuigenis aflegde.

Hoogtepunten uit de eerste weken van zijn pontificaat: deze ommekeer in de kleinste tekenen voltrekt de paus als het ware in het voorbijgaan, zonder kritiek op het verleden – en daarom des te indrukwekkender.

Toen kardinaal Mamberti op die gedenkwaardige 8 mei de naam van de zojuist gekozen paus bekendmaakte, bleef de menigte op het Sint-Pietersplein een ogenblik in stilte staan. Wie was Robert Prevost? Maar toen barstte het enthousiasme los: de eerste Amerikaanse paus! Noord- en Zuid-Amerika konden hem voor zich opeisen, hem een van hen noemen – wat een stap in de toekomst, in de verte! Zo wordt er vanuit de VS, vanuit het zuiden van het continent, bericht. En Europa? Wat hoorde men uit Frankrijk, Engeland, Duitsland?

Het lijdt geen twijfel dat Italië en het katholieke Midden- en Oost-Europa in het Viva il Papa! instemden. Maar in het westen, in het Duitstalige gebied, was er nauwelijks enthousiasme, er was een terughoudende, voorzichtige verwachting waarneembaar. In Duitsland hield men zich aan de vorm, drukte men eerder verwachtingen uit, toonde men zich loyaal en zag men de eigen agenda ook als die van de paus – iets te ijverig.

Daarin verschilden – laten we het over Duitsland hebben – de protagonisten van de Synodale Weg geenszins van de aanhangers van de Tridentijnse mis. Verwachtingen, hoop en vrees waren van beide kanten op de nieuwe paus gericht.

Het is nu aan hem om de volgorde en het tempo van de hervormingen af te wegen en te bepalen. Van ons allemaal wordt echter verwacht dat we het programma van de Heilige Vader met loyaliteit en onze gebeden ondersteunen, ook al moeten onze favoriete ideeën daarbij – voorlopig – op de achtergrond blijven. Dus: Oremus pro Pontifice nostro Leone: de Heer beware hem, schenk hem levenskracht en maak hem gelukkig op aarde en laat hem niet in handen van zijn vijanden vallen!