2021-D . UncategorizedOn 22 juli 2021 by Redactie

“Traditionis custodes”: een oorlog aan de rand van de afgrond

Roberto de Mattei

Corrispondenza Romana

19 juli 2021

 

              Het motu proprio Traditionis custodes van paus Franciscus van 16 juli 2021 is bedoeld om elke uiting van trouw aan de traditionele liturgie te onderdrukken, maar het resultaat zal zijn dat er een oorlog ontbrandt die onvermijdelijk zal eindigen met de triomf van de traditie van de Kerk.

              Toen Paulus VI op 3 april 1969 de Novus Ordo Missae (NOM) afkondigde, was zijn basisgedachte dat de traditionele mis binnen enkele jaren nog slechts een herinnering zou zijn. De ontmoeting van de Kerk met de moderne wereld, waar Paulus VI naar streefde in naam van een “integraal humanisme”, voorzag in de verdwijning van alle erfstukken van de “Constantijnse” Kerk. En de oude Romeinse ritus, die de H. Pius V in 1570 had hersteld na de protestantse liturgische verwoesting, leek voorbestemd om te verdwijnen.

              Nooit is een voorspelling zo onjuist gebleken. Vandaag de dag zijn de seminaries verstoken van roepingen en lopen de parochies leeg, soms verlaten door priesters die hun huwelijk aankondigen en terugkeren naar het burgerleven. Daarentegen worden de plaatsen waar de traditionele liturgie wordt gevierd en het geloof en de moraal van alle tijden worden gepredikt, overspoeld door gelovigen en zijn broedplaatsen van roepingen. De traditionele mis wordt regelmatig gevierd in 90 landen op alle continenten, en het aantal gelovigen dat eraan deelneemt neemt van jaar tot jaar toe, waardoor zowel de Broederschap van Sint Pius X als de Ecclesia Dei-instituten die na 1988 zijn opgericht, worden versterkt. Het coronavirus heeft bijgedragen tot deze groei nadat, na het verplichten van de communie in de hand, veel gelovigen, die walgden van de ontheiliging, hun parochies verlieten om de H. Eucharistie te gaan ontvangen op plaatsen waar deze nog steeds op de tong wordt uitgereikt.

              Deze beweging van zielen is ontstaan als reactie op die “Formlosigkeit” van de nieuwe liturgie waarover Martin Mosebach goed heeft geschreven in zijn boek Häresie der Formlosigkeit (Hanser 2007). Als progressieve auteurs zoals Andrea Riccardi, van de Gemeenschap van Sant’Egidio, klagen over de sociale verdwijning van de Kerk (The Church is burning. Crisis and future of Christianity, Tempi nuovi, 2021), dan is een van de oorzaken juist het onvermogen van de nieuwe liturgie om het gevoel van het heilige en van transcendentie aan te trekken en tot uitdrukking te brengen. Alleen in de absolute goddelijke transcendentie komt Gods uiterste nabijheid tot de mens tot uitdrukking, zo merkte kardinaal Ratzinger op in het boek dat hij, vóór zijn verkiezing tot paus, wijdde aan de Inleiding tot de geest van de liturgie (San Paolo, Milaan 2001). De toenmalige prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer, die de liturgie altijd in het centrum van zijn belangstelling had staan, heeft na paus Benedictus XVI te zijn geworden, op 7 juli 2007 het motu proprio Summorum Pontificum afgekondigd, waarmee hij de oude Romeinse ritus (helaas omschreven als de “buitengewone vorm”), die nooit wettelijk was afgeschaft maar de facto veertig jaar lang verboden was geweest, weer volledig in ere herstelde. 

              Summorum Pontificum droeg bij tot de verspreiding van traditionele miscentra en de bloei van een rijke reeks studies op hoog niveau over de oude en de nieuwe liturgie. De beweging voor de herontdekking van de traditionele liturgie door jongeren is gepaard gegaan met zo’n overvloedige literatuur dat het niet mogelijk is er hier een overzicht van te geven. Van de meest recente werken volstaat het te wijzen op de geschriften van abbé Claude Barthe, Histoire du missel tridentin et de ses origines (Via Romana 2016, It. tr. Solfanelli 2018) en La Messe de Vaticanum II. Dossier historique (Via Romana, 2018); van Michael Fiedrowicz, The Traditional Mass: History, Form, and Theology of the Classical Roman Rite (Angelico Press, 2020) en door Peter Kwasniewski, Noble Beauty, Transcendent Holiness: Why the Modern Age Needs the Mass of Ages (Angelico 2017, It. tr. Faith and Culture, 2021). Op progressief gebied zijn geen studies van gelijke waarde verschenen.      

    Geconfronteerd met deze beweging van culturele en spirituele wedergeboorte, reageerde paus Franciscus door de Congregatie voor de Geloofsleer op te dragen de bisschoppen een vragenlijst te sturen over de toepassing van het motu proprio van Benedictus XVI. De enquête was sociologisch, maar de conclusies die Franciscus eruit trok zijn ideologisch. Er is geen enquête nodig om te zien hoe de kerken die bezocht worden door de gelovigen die gehecht zijn aan de liturgische traditie altijd vol zijn en de gewone parochies steeds meer ontvolkt raken. Maar in de brief aan de bisschoppen die het motu proprio van 16 juli begeleidt, bevestigt paus Franciscus: “De antwoorden laten een situatie zien die mij verontrust en verdrietig maakt, en mij overtuigt van de noodzaak om in te grijpen. Helaas is de pastorale doelstelling van mijn voorgangers, die zich ten doel hadden gesteld “al het mogelijke te doen om ervoor te zorgen dat allen die werkelijk het verlangen naar eenheid bezaten, het mogelijk zouden vinden in deze eenheid te blijven of haar opnieuw te ontdekken”, vaak ernstig veronachtzaamd.” “Ik ben bedroefd,” voegt Franciscus eraan toe, “dat het instrumentele gebruik van het Missale Romanum van 1962 vaak wordt gekenmerkt door een afwijzing, niet alleen van de liturgische hervorming, maar ook van Vaticanum II zelf, waarbij met ongegronde en onhoudbare beweringen wordt beweerd dat het de Traditie en de ‘ware Kerk’ verraadde.”  Daarom “neem ik het vaste besluit om alle normen, instructies, toestemmingen en gebruiken die voorafgaan aan het huidige Motu proprio, in te trekken.”

              Paus Franciscus heeft het niet nodig geacht om in te grijpen tegenover de scheuring van de eenheid die is veroorzaakt door de Duitse bisschoppen, die vaak in naam van Vaticanum II in ketterij zijn vervallen, maar hij lijkt ervan overtuigd dat de enige bedreigingen voor de eenheid van de Kerk komen van degenen die twijfels hebben geuit over Vaticanum II, zoals er twijfels zijn geuit over Amoris Laetitia, zonder ooit een antwoord te krijgen. Vandaar art. 1 van het motu proprio Traditionis custodes, volgens hetwelk “de liturgische boeken, afgekondigd door de heilige Pausen Paulus VI en Johannes Paulus II, in overeenstemming met de decreten van het Tweede Vaticaans Concilie, de enige uitdrukking vormen van de lex orandi van de Romeinse ritus”.

              Op het niveau van de wet is de herroeping van de vrije uitoefening door de individuele priester van het vieren volgens de liturgische boeken van vóór de hervorming van Paulus VI, duidelijk een onwettige handeling. In feite heeft Benedictus XVI in zijn Summorum Pontificum herhaald dat de traditionele ritus nooit is afgeschaft en dat iedere priester het volste recht heeft om deze overal ter wereld te vieren. Traditionis custodes interpreteert dat recht als een voorrecht, dat als zodanig door de hoogste Wetgever wordt ingetrokken. Deze modus procedendi is echter volstrekt willekeurig, omdat de wettigheid van de traditionele mis niet voortvloeit uit een voorrecht, maar uit de erkenning van een subjectief recht van de individuele gelovigen, hetzij leken, clerici of religieuzen. In feite heeft Benedictus XVI nooit iets “toegekend”, maar alleen het recht erkend om het missaal van 1962 te gebruiken, “nooit ingetrokken”, en om er geestelijk van te profiteren.

              Het principe dat Summorum Pontificum erkent is de onveranderlijkheid van de bul Quo primum van St. Pius V van 14 juli 1570. Zoals opgemerkt door een eminent canonist, Abbé Raymond Dulac (Le droit de la Messe romaine, Courrier de Rome, 2018), introduceerde Pius V zelf niets nieuws, maar herstelde hij een oude liturgie, waarbij hij elke priester het privilege verleende om deze eeuwig te vieren. Geen enkele paus heeft het recht een ritus af te schaffen of te veranderen die teruggaat op de apostolische traditie en door de eeuwen heen gevormd is, zoals de zogenaamde Mis van Sint Pius V, zoals de grote liturgist Mgr. Klaus Gamber bevestigt in de bundel die, in de Franse uitgave, voorzien is van een voorwoord van kardinaal Ratzinger (La Réforme liturgique en question, Editions Sainte-Madeleine, 1992).

              In die zin kan het motu proprio Traditionis custodes als een ernstiger daad worden beschouwd dan de exhortatie Amoris laetitia. Niet alleen heeft het motu proprio canonieke toepassingen die de postsynodale exhortatie niet heeft, maar terwijl Amoris laetitia toegang tot de Eucharistie lijkt te verlenen aan hen die er geen recht op hebben, ontneemt Traditionis custodes het geestelijk goed van de eeuwigdurende Mis aan hen die recht hebben op dit onvervreemdbare goed en het nodig hebben om te volharden in het geloof.

              Duidelijk is ook het ideologische kader waarin de groepen gelovigen die gehecht zijn aan de liturgische traditie van de Kerk a priori als sektarisch worden beschouwd. Er wordt over hen gesproken alsof het subversieven zijn die zonder criteria van oordeel onder toezicht moeten worden geplaatst (vgl. nrs. 1, 5 en 6), hun recht van vereniging wordt beperkt en het wordt de bisschop verboden anderen te erkennen, waardoor het eigenlijke recht van de gewone gelovige wordt beperkt (vgl. Wetboek van Canoniek Recht, can. 321, §2). Groepen van gelovigen zijn in feite tot nu toe spontaan ontstaan en zijn vertegenwoordigers geworden van bepaalde verzoeken bij de legitieme autoriteiten, maar zij zijn nooit “geautoriseerd”. Het beschouwen van autorisatie als noodzakelijk voor het ontstaan van een groep vormt een ernstige vulnus voor de vrijheid van vereniging van de gelovigen die Vaticanum II zelf bepleitte, net zoals er wat dat betreft een schending van het Concilie bestaat in de bepaling die van bisschoppen louter uitvoerders van de pauselijke wil maakt.

              Traditionis custodes bevestigt het proces van centralisatie van de macht door paus Franciscus, in tegenspraak met zijn voortdurende verwijzingen naar de “synodaliteit” in de Kerk. Volgens het boek is het “uitsluitend” aan de bisschop om de Buitengewone Vorm in zijn diocees te regelen, maar in feite beperkt het motu proprio (cf. art. 4) de discretie en autonomie van de bisschop als het bepaalt dat zijn toestemming voor de viering van de Mis op verzoek van een diocesane priester niet voldoende is, maar dat er in ieder geval een placet van de Apostolische Stoel moet worden aangevraagd. Dit betekent dat de bisschop deze toestemming (die nooit als een faculteit wordt gedefinieerd en daarom meer dan iets anders een voorrecht lijkt te zijn) niet autonoom kan verlenen, maar dat zijn beslissing door de “oversten” moet worden onderzocht. Zoals pater Raymond de Souza opmerkt: “meer permissieve voorschriften zijn verboden; meer restrictieve worden aangemoedigd.” (https://www.ncregister.com/commentaries/pope-francis-traditionis-custodes).

              Het doel is duidelijk: mettertijd de aanwezigheid van de traditionele ritus elimineren om de Novus Ordo van Paulus VI op te leggen als de enige ritus van de Kerk. Om dit doel te bereiken is een geduldige heropvoeding van de dissidenten nodig. Daarom, zo staat in de brief aan de bisschoppen, “worden aanwijzingen over hoe het verder moet in uw bisdommen hoofdzakelijk gedicteerd door twee principes: aan de ene kant het voorzien in het welzijn van hen die geworteld zijn in de vorige vorm van viering (de oude Romeinse ritus – Ed. ) en te zijner tijd moeten terugkeren naar de Romeinse ritus afgekondigd door de heilige Paulus VI en Johannes Paulus II (de nieuwe Romeinse ritus of Novus Ordo Missae – Ed.), en anderzijds een einde maken aan de oprichting van nieuwe persoonlijke parochies die meer gebonden zijn aan de wens en de wensen van individuele priesters dan aan de werkelijke behoefte van het ‘heilige Volk van God’.”

              Tim Stanley heeft geen ongelijk wanneer hij in de Spectator van 17 juli dit omschrijft als een “genadeloze oorlog tegen de Oude Ritus”.   Benedictus XVI heeft met Summorum Pontificum publiekelijk het bestaan erkend van een onveranderlijke lex orandi van de Kerk die geen enkele paus ooit kan herroepen. Franciscus daarentegen geeft blijk van zijn afwijzing van de traditionele lex orandi en, impliciet, van de lex credendi die de oude ritus tot uitdrukking brengt. De vrede die Benedictus XVI met zijn motu proprio in de Kerk trachtte te verzekeren, is voorbij, en Joseph Ratzinger is, acht jaar na zijn aftreden als paus, veroordeeld om getuige te zijn van de oorlog die zijn opvolger heeft ontketend, als in de epiloog van een Griekse tragedie.

              De strijd speelt zich af op de rand van de afgrond van het schisma. Paus Franciscus wil zijn critici daarheen slingeren en hen dwingen om, feitelijk zo niet principieel, een “ware Kerk” te stichten die zich tegen hem keert, maar hijzelf dreigt in de afgrond te zinken als hij volhardt in zijn verzet tegen de Kerk van het Concilie en die van de Traditie. Het motu proprio Traditionis custodes is een stap in die richting. Hoe is het mogelijk de kwaadaardigheid en hypocrisie niet op te merken van iemand die de Traditie wil vernietigen en zich tegelijkertijd “hoeder van de Traditie” noemt? En hoe is het mogelijk dat men niet opmerkt dat dit juist gebeurt in een tijd waarin ketterijen en dwalingen van allerlei aard de Kerk verwoesten?

              Als geweld het onwettige gebruik van macht is, dan is het motu proprio van paus Franciscus een objectief gewelddadige daad omdat het overheersend en misbruikend is. Maar het zou een vergissing zijn om op de onrechtmatigheid van geweld te reageren met onrechtmatige vormen van verzet.

              Het enige legitieme verzet is dat van hen die het canonieke recht niet negeren en vast geloven in de zichtbaarheid van de Kerk; van hen die niet toegeven aan het protestantisme en niet menen paus tegenover de paus te worden; van hen die hun taal matigen en de ongeordende hartstochten onderdrukken die hen tot onbesuisde gebaren kunnen brengen; van hen die niet afglijden naar apocalyptische fantasieën en een vast evenwicht bewaren in de storm; ten slotte, van hen die alles baseren op het gebed, in de overtuiging dat alleen Jezus Christus en niemand anders zijn Kerk zal redden.